Gjyshi im më kish thënë, se kur jemi ndarë, atje ke vëllanë, që kurrë se ke parë
Bisedoi : Albert Zholi
Pengu im të shkoj të vizitoj Çamërinë
Vaj e mall për Çamërinë
Gjyshi im më kish' thënë
Se kur jemi ndarë
Atje ke vëllanë
Që kurrë nuk e ke parë
Shumë kohë u mendova
Ç'ka u bë sahati
Vajta të takoja
Vëllanë nga Filati
O moj nuse e bukur
Ç'të solli kësaj ane
Kështu në të dukur,
Më dukesh si çame
Kur të shoh kështu moj xhane
Me jelek e çitjane
Borzilok e manxurane
Çame e kaluar çame.
Me këto vargje filloi biseda me këngëtaren çame Enkelejda Arifi në ambientet e TOB. Nuk i këndonte vargjet e këngës, por i recitonte. Me atë ndjeshmëri dhe pathos si në këngë. Rreth tryezës ishin mbledhur me dhjetëra simpatizantë të saj dhe ajo mes lotëve recitonte vargjet e këngës Hit në Kosovë “Vaj e mall për Çamërinë”. Një këngë që të ngjall emocion, të shtang, të mallon, të rrënqeth, të bën të kërkosh të pamundurën. Kënga e saj është një Apel për gjithë politikën shqiptare, për organizmat ndërkombëtarë: Ktheni sytë nga Çamëria, nga kjo trevë perlë e bukurisë shqiptare. Ktheni vëmendjen dhe sytë, nga kjo tokë shqiptare e lënë në harresë, ku vëllai është ndarë nga vëllai, nëna nga fëmija, gjyshi nga nipi, motra nga vëllai në mënyrën më të padrejtë. Gjithë biseda kaloi mes lotësh, ku ajo në gjithë rrugëtimin e saj jetësor deri në ngjitjen në skenë, për asnjë momnet nuk ka lënë vend pa u prezantuar “Unë jam çame”.
http://www.youtube.com/watch?v=0srh3Z6MoBs
Ju jeni me origjinë nga Çamëria. Na thoni çfarë ju kanë treguar prindërit, kur janë larguar nga Çamëria dhe si janë vendosur në Rrogozhinë?
Unë di që gjyshërit e mi janë larguar nga Çamëria kur ka ndodhur eksodi. Kanë qenë vitet ‘43-‘44. Ata janë vendosur në hyrje të Rogozhinës, ku banonin 80% vetëm me banorë çam, dhe ajo lagje quhet lagja “Miqësia”. Ka qenë një lagje tipike çame, ku kemi ruajtur të gjitha adetet tona.
Çfarë ju kanë treguar prindërit tuaj për shpërnguljen nga Çamëria?
Në ato vite unë di që burrat e fisit të babait tim kanë ardhur më përpara në Shqipëri sepse i merrnin ushtar me zor, ata nuk donin të ishin në shërbimin ushtarak të Greqisë. Gjyshi im ka qenë nga një fshat afër Filatit edhe gjyshja që është ende gjallë është edhe ajo nga një fshat afër Filatit që quhet Vorsela. Këto dy fshatra i ndante vetëm një lum.
http://www.youtube.com/watch?v=vxfrM1QOGUw
Çfarë ju ka ngelur në mendjen tuaj ndonjë këngë apo ndonjë histori që ju ka treguar gjyshi apo gjyshja juaj për Çamërinë?
Ka shumë histori që më kanë thënë, por ajo që mua më ka ngelur në kokë është kur gjyshja ime ishte e vogël dhe tregonte se kur shkonim në shkollë na mësonin me zor greqisht. Ne, tregonte ajo, në shtëpi flisnim shqipe të pastër, por në shkollë mësuesit kanë qenë aq të rreptë sa na mësonin me zor greqishten. Mësuesit po të dinin se nxënësit mësonin gjuhë tjetër përveç greqishtes i dënonin shumë rreptë. Gjyshja ime ka pasur flokë të gjatë dhe i ka pasur me tre gërsheta të gjata. Mësuesja i thotë se duhet t'i presësh leshërat, nëna e saj nuk ia ka prerë dhe kur shkoi në shkollë mësuesja ia preu të tria gërshetat. Kur ia kanë prerë flokët në shkollë ajo ka ikur nga shkolla dhe ka shkuar në shtëpi duke qarë. Grekët kanë dashur jo vetëm të zhduknin gjuhën, por edhe zakonet dhe traditat. Këtë histori gjyshja ime ma ka treguar kur lidhte gërshetat e mia kur unë kam qenë e vogël.. Gjyshi im Ramiu që tani ka disa vjet që ka vdekur ka kënduar shumë bukur. Këtë ndoshta e kemi trashëguar unë dhe xhaxhai im. Gjyshi im për një kohë të gjatë ka lënduar në shtrat, ku humbi të dëgjuarit dhe të parit, por ai vazhdimisht këndonte. Ai këndonte ato këngë çame aq të bukura, ku mund të veçoj një këngë ku tregonte për Ccamërinë kur një pjesë shkoi në Turqi, një pjesë në Shqipëri dhe një pjesë tjetër humbën fare dhe nuk i dihet më filli i tyre. Unë fjalët e këngës nuk i kujtoj dot se kam qenë shumë e vogël, por kujtoj lotët që i dilnin dhe zërin që i dridhej gjyshit tim.
Këngën “Vaj dhe dhe mall për Çamërinë” kë ka kompozitor, autor teksti dhe kush ju ka ftuar për ta kënduar këtë këngë?
Unë dhe xhaxhai im kemi bërë disa këngë, secili për hesap të vet. Një ditë kur po pinim një kafe në Durrës tek Vollga na lindi ideja të bënim një këngë bashkë. Diskutuam se Edi Balili bën shumë këngë të bukura, por jo të jugut të trevës sonë, por të Shqipërisë së mesme. Vendosëm të kontaktonim me Edin. I themi se duam të bëjmë diçka të bukur bashkë, por e duam të trevës sonë. Ai na tha se unë kam shumë përvojë për këngët e jugut, por na tha ta diskutojmë. Meqenëse çështja Çame është problem i ditës menduam të bënim ndonjë baladë të mallëngjer apo të gëzuar. Vendosëm të bënim një baladë për të sensibilizuar të gjithë masën, ku njerëzit të ndjejnë atë dramën e madhe të ndarjes çame. Në atë kohë janë ndarë familje të tëra nga njëri-tjetri. Duke qenë se, ne jemi xhaxha dhe mbesë vendosëm që në këngë të luanim rolin motër e vëlla. Mendimi i kësaj drame familjare ishte e Jorgo Papingjit. Ka qenë një periudhë e gjatë 6-7 muaj që ne rrinin në kontakt të katër me telefon. Mbas shumë bisedimeve na vjen Jorgo me temën e trajtuar dhe me tekstin e shkruar që më pas Edi hodhi notat e para në pentagram.
Kur filloi të realizohej për herë të parë kjo këngë?
Ka qenë fundi i nëntorit dhe fillimi i dhejtorit të vitit 2006, ku klipi nuk ishte bërë akoma. Kënga është anonçuar në Radio Televizionion e Kosovës në programin e Vitit të Ri. Kur ne sollëm diskun për ta dëgjuar të inçizuar (në sallën e RTK), të gjithë artistët që rrinin për të inçizuar pjesët e veta, atë natë u shtangën. Pas dëgjimit të parë, të pranishmit kishin shumë dëshirë që ta dëgjonin sërishmi. Kënga u përsërit 2-3 herë, ku për pjesmarrësit e atij niveli nuk ishte e zakonëshme. Kur flitet që u prekën artistët çfarë mund të thuash për dëgjuesin e thjeshtë kur nga ana artistike do të ishin shumë të virgjër. Dhe e dyta ishte në Radion 21, ku shumë artistë na uruan dhe na jepnin komplimente. Kjo ishte një këngë çame dhe ne ishim të sigurtë që komuniteti çam këtë këngë do ta përpinte menjëherë, por nuk ishim të sigurtë se si do ta priste këtë këngë Shqipëria e Mesme dhe aq më tepër Kosova.
Si u ndjetë në atë moment në ambjentet e RTV-së?
U ndjeva shumë mirë. Që kur bëhej realizimi ne e pamë nga ana teknike, zëri etj. Ishte një këngë që dallonte totalisht nga të tjerët. Ishte një mbresë shumë e madhe kur shikoje reagimin e të tjerëve. Reagimet ishin nga më të ndryshmet dhe reagimet na bënin që të ndjeheshim mirë.
Ju tani keni vendosur të bëni një album tjetër vetëm me këngë për Çamërinë?
Ne sapo kemi realizuar këngën e dytë, e cila titullohet: “Çamëri nuse me halle”. Është një pogonishte tipike çame dhe është më ndryshe nga e para, pasi ka pak revoltë dhe protestë brenda saj. Ndërsa kënga e parë sensibilizon masën, kjo e tanishmja i gjallëron dhe i organizon pak më shumë ata. Besoj se kemi bërë një këngë të mirë dhe mendoj se brenda dy javëve audienca do ta shikojë edhe të realizuar edhe në videoklip.
Me kë e keni realizuar këtë këngë?
Është i njëjti autor, i njëjti staf.
A ke ndonjë peng në jetë?
Kam, por nuk mund të them se është peng. Kjo është një ëndërr që pres të realizohet. Dua të shkoj në vendlindjen e gjyshërve të mi. Sepse edhe prindërit e mi akoma nuk kanë arritur të shikojnë vendlindjen e prindërve të tyre. Shpresoj që do të jetë një ëndërr që do të realizohet shpejt.
A mendoni se këngët tuaja, dhe ju si familje jeni ambasadorët më të mirë të këngës çame?
Unë do të isha e nderuar po të ishte ashtu. Dhe do të jem e nderuar po të jetë ashtu. Unë mendoj se kam sjellë shumë mirë jo vetëm muzikën çame, por edhe çështjen çame tek njerëzit. Nga jugu deri në veriun e sipërm të Shqipërisë dëgjuesit më thonë se na ke bërë Çam.
Kam shumë dëshirë të citoj vetëm refrenin e këngës së dytë,që është ndryshe nga e para që ka mall, nostalgji dhe mallëngjim. Por kjo e dyta ka pak revoltë dhe protestë brenda.
Lermë një si të të shikoj
Sa herë malli të më marrë
Lermë një baçe ta punoj
Që kur të vdes të kem një varr
Copa, copa të më bluash
Mos më lësh nam e lishan
100 herë të më gatuash
1000 do të bëhem çam
Ju keni marrë një nismë kaq fisnike dhe të madhe, kush ju sponsorizon dhe ju ndihmon për të gjithë këtë nismë kaq të bukur dhe të madhe?
Kjo është një sakrificë e madhe, ku jo vetëm unë, por e bëjnë edhe shumë artistë të tjerë. Çdo gjë mundohemi ta bëjmë me investimet tona, me punën tonë që bëjmë gjatë gjithë vitit. Është një shtysë e brendshme që vjen vetiu, për përkushtimin që kemi për artin. Por nga ana tjetër është dhe obligimi ndjej si çame për komunitetin tim. Obligimin e kryej në mënyrën time, unë nuk mund të bëj diçka që mund të bëjë një politikan apo një njeri tjetër.
Na thuaj diçka mbi bashkëpunimin tuaj me kompozitorin Agim Krajka?
Për mua është një ëndërr dhe një nder i jashtëzakonshëm që maestro Krajka më ka besuar 10 nga këngët e tij më të mira ndër vite. Në fillim kam kontaktuar me Krajkën, vjet në shtator në Festivalin e Këngës popullore që u mbajt në Shkodër, ku unë u cilësova me çmimin e parë, si solistja më e mirë e festivalit. Ishte propozimi i tij që më bëri që unë të interpretoj 10 nga këngët më të mira të tij, por në zhanrin e muzikës së lehtë. Jam shumë e gëzuar që profesori ka ngelur i kënaqur me zërin, me interpretimin dhe me performancën që kanë marrë këngët (pasi janë kënduar nga emra shumë të mëdhenj si Vaçe Zela, Pareshqevi Simaku, Irma Libohova) dhe jemi në përfundim e sipër. Them se së shpejti do të dalin 10 këngët më të mira të profesorit dhe njëra prej tyre do të jetë e realizuar edhe në videoklip.
