SHKRUAN ABEDIN RAKIPI
Epiri dhe Iliria ishin dy nga vendet me te shkaterruara nga pushtimi i eger Romak i cili duke hasur ne rezistencen e forte te popullit Iliro-Epiriot
ushtroi nje dhune te papare ne trojet tona duke djegur, vjedhur , masakruar fshatra te tera dhe bere skllever me qindra mijera njerez. Straboni shkruan se Epiri dhe Iliria duke qene zona malore kishin me pare nje popullsi te dendur duke marre parasysh faktin qe vargmalet i sherbenin atyre shpesh si strehim dhe mbrojtje per muaj apo vite me rradhe. Por tani shkruan Straboni per shkak te luftrave te pafundme ndaj romakeve , shkaterrimit te vendit nga keta te fundit, marrja e qindra mijera veteve skllever dhe spastrimi i pafund nga ushtrite romake te banoreve te Ilirise dhe Epirit i kane bere keto troje te shkretuara dhe te mjera. Ai shton se edhe vete Orakulli i Dodones hesht dhe bashkohet me keqardhjen universale ndaj Epirit(1).
Njeriu dhe tirani me i madh qe çoi ne shkaterrimin dhe depopullimin e Epirit ishte Paul Emile dhe ushtrite e tij romake qe me barbarizmat e tyre te pafundme çuan ne zbrazjen e Epirit nga popullsite autoktone Epiriote dhe ne nje mjerim te madh. Ai vetem ne nje dite dogji 70 qytete ose qyteza te Epirit dhe po brenda nje dite shiti si kafshe dhe me cmim delesh 150.000 Epiriote ne pjeset e tjera te perandorise romake duke i dhene
Epirit nje nga goditjet me te tmerrshme te historise se tij(2). Ndersa Mannert i ne studimet dhe librat e tij i quan Epirotet barbare dhe jo greke duke thene : « ne kete menyre popullsite barbare te Epirit dhe kjo zone u kthye ne nje shkretetire te madhe dhe pa asnje vlere dhe zoterimi i kesaj zone me shume i bezdiste romaket sesa ti jepte atyre tashme ndonje perfitim ekonomik » duke qene se popullsite e Epirit sapo gjenin mundesite ngriheshin ne kryengritje te armatosura , shtypja e te cilave i kushtonte shtrenjte romakeve ne ushtare dhe arme. Duke qene se pas shkaterrimi te Epirit ai nuk kishte me asnje dobi financiar per romaket ata nuk ndertuan as edhe nje rruga te vetme qe kalonte neper pyjet e dendura te maleve Epiriote(3). Epiriotet ishin sipas tyre njerez te eger dhe barbare ashtu sic i quanin edhe greket dhe sulmonin karvanet romake qe kalonin neper epir duke i plackitur ata dhe marre rob ushtaret apo qytetaret romake per lirimin e te cileve pastaj kerkonin lirimin e nje numeri te caktuar epirotesh qe mbaheshin rob ne burgjet romake. Kane qene me qindra romaket si Paul Emili qe kane sulmuar dhe rrenuar trojet shqiptare te
Epirit duke shkaterruar nje kulture mijera vjeçare Epirioto-ilire dhe duke i imponuar atyre me dhune krishterimin, ndaj shume shqiptare sot qe mendojne se feja e te pareve te tyre eshte krishterimi gabohen rende sepse feja e te pareve te tyre jo vetem qe nuk ishte krishterimi por krishterimi ishte armiku i tyre i betuar sepse romaket i kthyen ata te skllever dhe kafshe pune duke mos pasur asnje respekt per kulturen
Epiroto-Ilire e cila ishte nje nder kulturat e para dhe me te vjetra qe ndihmoi ne formimin e Romes dhe zhvillimin e saj. Kultura dhe zhvillimi i forte ekonomik i Epirit i beri romaket qe ta shohin Epirin si nje krahine te rrezikshme qe mund te behej rivali i Romes ne çdo moment ndaj edhe shkaterrimi i tij ishte i domosdoshem. Per me teper ata tmerroheshin nga menyre sesi Epirotet i mbronin trojet e tyre te lashta dhe te befasuar nga kjo trimeri dhe vendosmeri i quajten ata barbare dhe te eger duke i diferencuar nga greket qe ishin nenshtruar romakeve pa ndonje
rezistence te forte dhe domethenese. Shembulli i shkaterrimit te Epirit mund te krahasohet edhe me shkaterrimin dhe djegjen e Kartagjenes nga Roma duke qene se Kartagjena ishte rivale dhe armike e perjetshme e Romes deri ne djegjen dhe zhdukjen e saj.
Kjo dhune dhe perulje qe i eshte bere popullit tone te lashte nuk duhet harruar kurre dhe eshte gabim i pafalshem historik te pranosh me krenari se krishterimi eshte feja e te pareve tane sepse do te ishte njesoj sikur ti thoje 150.000 sklleverve Epirote se ne jemi Romake dhe ju mohojme ju dhe gjakun tuaj.
(1) Ae priseis quidem temporibus, sicul monni, quanquam et aspera esset , tamen hominuni copia florebut et epirus universa et Illyrichum. Nunc
pleraque cultoribus carent, et quoe habitantur in vicis et ruderibus supersunt. Sed et oraculum Dodonoeum deficit, quemadmodum et reliqua ( STRABONI LIBRI I 7TE)
(2) Hora quarta signum ad diripiendas urbes datus est militibus, tantaque proeda fuit, ut in equitem quadringeni denarii, pedibus duceni diciderentur, centum quinquagintia millia capitum humanorum abducerentur Muri deinde direptarum urbium diruti sunt : ea fuere oppida circa septuraginta (TIT. LIV., libri XLV kapitulli 34)
(3) Mannert : « Geographie der Griechen und Romern »
